Biuletyn Informacyjny dla Służb Ekonomiczno - Finansowych nr 10 (1197) z dnia 1.04.2024

Naliczenie odsetek od opóźnionego zwrotu zobowiązania

Spółka z o.o. w 2018 r. otrzymała od jednego z wykonawców wadium jako udział w przetargu. Wykonawca ten wygrał i spółka zatrzymała wadium jako zabezpieczenie umowy. Wadium powinno, zgodnie z umową, zostać zwrócone do 18 maja 2022 r. Czy spółka powinna naliczyć jakieś odsetki od zwrotu wadium, mimo iż wierzyciel ich nie żąda? Jeżeli naliczy, to jak ująć je w księgach?

Stosownie do art. 359 § 1 Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2023 r. poz. 1610 ze zm.), odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu. Jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe w wysokości równej sumie stopy referencyjnej NBP i 3,5 punktów procentowych. Maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych. W sytuacji gdy wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej przekracza wysokość odsetek maksymalnych, wierzyciel może dochodzić zapłaty wyłącznie odsetek maksymalnych. Postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych, także w razie dokonania wyboru prawa obcego. W takim przypadku stosuje się przepisy ustawy.

Wśród źródeł roszczenia o zapłatę odsetek wskazano m.in. ustawę. Najistotniejsza regulacja w tym zakresie została przewidziana w art. 481 K.c. Zgodnie z jego brzmieniem, jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego (jak w niniejszym przypadku Czytelnik nie zwrócił przedmiotu zabezpieczenia umowy w oznaczonym terminie), wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej NBP i 5,5 punktów procentowych. Jednakże, gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy. Maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie.

Podobnie jak w przypadku odsetek kapitałowych, jeżeli ustalona umownie wysokość odsetek za opóźnienie przekracza wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie, należą się odsetki maksymalne za opóźnienie. Również w tym przypadku postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych za opóźnienie, także w przypadku dokonania wyboru prawa obcego. W takim przypadku stosuje się przepisy ustawy. W razie zwłoki dłużnika wierzyciel może nadto żądać naprawienia szkody na zasadach ogólnych.

Odpowiadając na pytanie, czy spółka powinna naliczyć odsetki od zwrotu wadium (które zostało zatrzymane jako zabezpieczenie umowy i powinno zostać zwrócone do 18 maja 2022 r.) należy wskazać, że przywołany art. 481 K.c. stanowi, iż wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia. Zatem spółka będzie zobligowana zapłacić odsetki ustawowe za opóźnienie naliczone od niezwróconej w terminie kwoty wadium za okres od 19 maja 2022 r. do dnia zwrotu wyłącznie, jeżeli wierzyciel tego zażąda. Należy podkreślić, że w takim przypadku należne będą odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości wynikającej z K.c., a nie ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1790). Te ostatnie bowiem przysługują w przypadku opóźnienia w płatności świadczenia pieniężnego stanowiącego wynagrodzenie za dostawę towaru lub wykonanie usługi w transakcji handlowej.

W przypadku zgłoszenia żądania przez wierzyciela zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie należy pamiętać, że stopa tych odsetek zmieniała się już pięciokrotnie w okresie od 19 maja 2022 r. (patrz: tabelka). Wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie jest ogłaszana przez Ministra Sprawiedliwości w drodze obwieszczenia w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski".

Wzrost odsetek ustawowych za opóźnienie (art. 481 K.c.)

W przypadku naliczenia odsetek dla celów bilansowych powiększone zostanie zobowiązanie z tytułu kwoty zwracanego wadium, a drugostronnie wartość naliczonych odsetek zwiększy koszty finansowe. W księgach rachunkowych odsetki takie na ogólnych zasadach mogą zostać ujęte zapisem:

- Wn konto 75-1 "Koszty finansowe" lub gdyby wartość odsetek za lata ubiegłe objętych zatwierdzonym sprawozdaniem miała wartość istotną konto 82 "Rozliczenie wyniku finansowego".
- Ma konto 24 "Pozostałe rozrachunki" (w analityce: Wadium).

Dla celów podatku dochodowego koszty z tytułu naliczonych odsetek będą mogły zostać zaliczone do kosztów uzyskania przychodów na zasadzie kasowej, tj. dopiero w momencie ich zapłaty (por. art. 16 ust. 1 pkt 11 ustawy o PDOP).