Konsekwencje niepłacenia podatków przez podatników i płatników

Podatki należy odprowadzać do urzędu skarbowego terminowo. Konsekwencje nienależytego wywiązywania się z tego obowiązku mogą okazać się bardzo uciążliwe. Szczególnie dotkliwe są dodatkowe obciążenia finansowe: odsetki za zwłokę, grzywny, koszty postępowania egzekucyjnego. Należy ponadto liczyć się z utratą prawa do wynagrodzenia przysługującego płatnikom z tytułu wpłacania pobranych podatków oraz z wykluczeniem z postępowania o zamówienia publiczne.

Danina dla fiskusa

Zobowiązania wobec fiskusa należy wpłacać w terminach określonych w przepisach prawa podatkowego. Ważne jest przy tym zastrzeżenie, że w przypadku, gdy termin wypada w sobotę, niedzielę lub święto będące dniem ustawowo wolnym od pracy, za ostatni jego dzień uważa się następny dzień po dniu lub dniach wolnych. Przesuwa się więc na pierwszy dzień po przerwie weekendowej lub świątecznej.

Podatki (także zaliczki na podatek) odprowadzane do urzędu skarbowego można uiścić gotówką lub przelewem. Takie opcje przewiduje art. 60 § 1 Ordynacji podatkowej. Nie zawsze jednak można pozwolić sobie na wybór dogodnej formy płatności. Podatnicy (płatnicy) wykonujący działalność gospodarczą i zobligowani do prowadzenia księgi rachunkowej lub podatkowej księgi przychodów i rozchodów mają obowiązek rozliczać się z fiskusem bezgotówkowo. Wymóg zachowania tej formy płatności nie obejmuje pobierania podatków przez płatników od podatników, a także regulowania opłaty skarbowej oraz podatków niezwiązanych z działalnością gospodarczą. Odstępstwo od obowiązku bezgotówkowego rozliczania się z fiskusem uczyniono dla tzw. mikroprzedsiębiorców (w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej). Oni mogą uiszczać podatki gotówką.

Gotówką można regulować podatki w kasie urzędu skarbowego lub na jego rachunek w banku, placówce pocztowej, biurze usług płatniczych, instytucji płatniczej, SKOK-u. Rozliczenia bezgotówkowe są realizowane za pośrednictwem banku, SKOK-u lub instytucji płatniczej.

Obciążenia odsetkowe

Podatek nieuregulowany w terminie staje się zaległością podatkową. Konsekwencją tej sytuacji są obciążenia odsetkowe. Wyliczenie odsetek za zwłokę wymaga przeprowadzenia następującej kalkulacji: najpierw należy przemnożyć kwotę zaległości podatkowej przez okres zwłoki i obowiązującą w tym czasie stawkę odsetek, a następnie wynik podzielić przez 365. Uzyskaną wartość zaokrągla się do pełnych złotych. Końcówki kwot wynoszące mniej niż 50 gr pomija się, a wynoszące 50 gr i więcej podwyższa do pełnych złotych. Jeżeli dług istniał w okresach, w których obowiązywały różne stawki odsetek za zwłokę, odsetki nalicza się odrębnie za każdy z nich. Zaokrągleniu podlega natomiast suma kwot za poszczególne okresy.

Nie uiszcza się odsetek za zwłokę, których wysokość przed zaokrągleniem nie przekracza 8,70 zł.

Kalkulator odsetkowy jest dostępny w serwisie www.kalkulatory.gofin.pl.

Uiszczenie kwoty niewystarczającej na pokrycie zarówno zaległości podatkowej, jak i odsetek za zwłokę należnych na dzień dokonania wpłaty nie powoduje wygaśnięcia zobowiązania podatkowego. Urząd skarbowy zalicza otrzymane pieniądze proporcjonalnie na poczet zaległości podatkowej i odsetek za zwłokę. Zarachowanie następuje w stosunku, w jakim w dniu wpłaty pozostaje kwota zaległości podatkowej do kwoty odsetek. Kwota podatku, która zostaje po takim rozliczeniu, stanowi zaległość podatkową. Naliczone są od niej odsetki za zwłokę.

Ryzyko grzywny

Konsekwencje odprowadzania należnych podatków na konto urzędu skarbowego z opóźnieniem mogą być o wiele poważniejsze niż obciążenia odsetkowe. Takie działanie niesie za sobą ryzyko pociągnięcia do odpowiedzialności karnej skarbowej. Sankcje mogą dotknąć zarówno podatników, jak i płatników. Inne są jednak kryteria ich karania.

Podatnik, który nie wpłaca w terminie podatku, naraża się na karę, gdy takiemu zachowaniu można przypisać przymiot uporczywości. Wynika to z art. 57 § 1 Kodeksu karnego skarbowego. Nie ma oficjalnej definicji "uporczywości". Przyjmuje się, że kryterium to jest spełnione w przypadku dwóch zachowań. Pierwsze polega na cyklicznie powtarzającym się uiszczaniu podatku po terminie, a drugie - to długotrwałe zaniechanie zapłaty wymaganej kwoty. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 28 listopada 2013 r., sygn. akt I KZP 11/13, podkreślił jednak, że podatnik nie może być karany za krótkotrwałą zwłokę w uiszczeniu podatku. Znamion uporczywości nie noszą również kilkukrotne opóźnienia, jeżeli były one przedzielane okresami terminowego rozliczania się z fiskusem.

Podstawę do ukarania płatnika za niewpłacenie w terminie pobranego podatku stanowi art. 77 Kodeksu karnego skarbowego. Opóźnienie nie musi cechować się uporczywością. Płatnik naraża się na odpowiedzialność karną skarbową za jednorazową wpłatę pobranego podatku po terminie. Czyn ten może być popełniony jako przestępstwo skarbowe albo wykroczenie skarbowe. Kwalifikacja zależy od kwoty pobranego, ale nieodprowadzonego podatku. Jeżeli w czasie popełniania czynu zabronionego nie przekracza ona pięciokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę (w 2015 r. - 8.750 zł), to mamy do czynienia z wykroczeniem skarbowym. W przeciwnym razie zostało popełnione przestępstwo skarbowe.

Egzekucja długu

Daniny nieuiszczone w terminie są ściągane w trybie przymusowym. Oznacza to dla dłużników fiskusa dodatkowe uciążliwości i koszty. Urząd skarbowy, dochodząc w trybie egzekucyjnym spłaty zaległości podatkowej, może zająć cały majątek podatnika (płatnika): pensję, rachunki bankowe, ruchomości, nieruchomości itp. Wyjątek stanowią rzeczy i prawa majątkowe niepodlegające egzekucji, np. kwoty otrzymane z tytułu obowiązkowych ubezpieczeń majątkowych. Zostały one wymienione w art. 8-10 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Dłużnik, który jest w związku małżeńskim, odpowiada za zobowiązania podatkowe majątkiem osobistym oraz majątkiem wspólnym swoim i małżonka.

Prowadzenie egzekucji wiąże się z kosztami. Składają się na nie: opłata manipulacyjna (pobierana z tytułu zwrotu wydatków za wszystkie czynności manipulacyjne związane ze stosowaniem środków egzekucyjnych), opłaty za dokonane czynności egzekucyjne (np. zajęcie rachunku bankowego) oraz wydatki poniesione przez urząd skarbowy (np. koszty zamieszczenia ogłoszeń w prasie). Koszty egzekucyjne pokrywa co do zasady dłużnik. Jest nimi obciążany nawet wtedy, gdy ureguluje dochodzoną kwotę po dokonaniu czynności egzekucyjnych, ale przed ściągnięciem jej przez urząd skarbowy.

Każda zaległość podatkowa - nawet kilkuzłotowa - może być dochodzona w trybie przymusowym. W praktyce jednak urzędy skarbowe rezygnują ze ściągania niewielkich kwot, jeżeli koszty prowadzenia egzekucji przewyższają uzyskane wpływy. Mają prawo z własnej inicjatywy umorzyć zaległości podatkowe nieprzekraczające pięciokrotnej wartości kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym. Obecnie jest to 58 zł. Ulgą tą mogą być objęte długi podatników, należności płatników - nie.

Ten, kto nie radzi sobie z obciążeniami fiskalnymi, ma prawo zwrócić się do urzędu skarbowego o przyznanie ulgi w ich uregulowaniu. Spłata zaległości podatkowych obciążających podatnika może być odroczona lub rozłożona na raty. Dopuszczalne jest również ich umorzenie. W przypadku należności przypadających od płatników w rachubę wchodzi odroczenie płatności lub układ ratalny. Płatnik nie może wnioskować o ich umorzenie. Umorzenie jego zaległości jest dozwolone jedynie z urzędu, z tym że w dwóch przypadkach. Urząd skarbowy może z własnej inicjatywy darować długi płatnika, które nie zostały spłacone w zakończonym postępowaniu likwidacyjnym lub upadłościowym oraz które pozostały po jego śmierci, a nie ma z czego ich wyegzekwować i nie ma kto ich uregulować.

Wniosek podatnika (płatnika) o przyznanie ulgi ma szansę na pozytywne rozpatrzenie, jeżeli przemawiają za tym wyjątkowe względy: ważny interes wnioskodawcy, np. utrata możliwości zarobkowania z powodu choroby, lub interes publiczny, np. ochrona miejsc pracy. W przypadku przedsiębiorców pod uwagę bierze się również regulacje dotyczące udzielania pomocy publicznej. Zazwyczaj ulgi są im przyznawane w ramach pomocy de minimis.

Płatnik bez "bonusa"

Płatnik, który nieterminowo odprowadza pobrane podatki, traci prawo do potrącenia wynagrodzenia za pośredniczenie między podatnikiem a fiskusem w wykonaniu zobowiązania podatkowego. Rolą płatnika jest w przypadkach wskazanych w przepisach prawa obliczenie podatku, pobranie go od podatnika i wpłacenie we właściwym terminie organowi podatkowemu.

Wykonywanie tych zadań jest premiowane. Za odprowadzanie podatków pobranych na rzecz budżetu państwa płatnikowi przysługuje wynagrodzenie w wysokości 0,3% kwoty pobranych podatków. Podlega ono potrąceniu z pobranej kwoty. Warunkiem otrzymania wynagrodzenia jest terminowa wpłata podatków. Spóźnienie pozbawia płatnika prawa do tego "bonusa".

Płatnik, który pobrał wynagrodzenie nienależnie lub w wysokości wyższej od należnej, ma obowiązek zwrócić na rachunek urzędu skarbowego bezpodstawnie uzyskaną kwotę. Kwota ta traktowana jest na równi z zaległością podatkową. Płatnik, zwracając nienależne lub zawyżone wynagrodzenie, ma więc obowiązek doliczyć odsetki za zwłokę. Trzeba je uiścić za okres od dnia pobrania wynagrodzenia do dnia wpłaty wymaganej kwoty.

Wykluczenie z zamówień

Zaległości wobec fiskusa uniemożliwiają branie udziału w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego. Wynika to z art. 24 ust. 1 pkt 3 Prawa zamówień publicznych. Wykluczenie to nie dotyczy wykonawców, którzy uzyskali przewidziane prawem zwolnienie, odroczenie lub rozłożenie na raty zaległych płatności. Wykluczenia nie stosuje się także w przypadku wstrzymania w całości wykonania decyzji obligującej do uiszczenia zobowiązania podatkowego.

Termin i forma zapłaty podatku

Forma zapłaty	Sposób zapłaty	Termin zapłaty podatku
gotówka	wpłata w kasie urzędu skarbowego lub na jego rachunek w banku, placówce pocztowej, SKOK-u, biurze usług płatniczych, instytucji płatniczej	dzień wpłaty
przelew	z rachunku podatnika (płatnika) w banku, SKOK-u, instytucji płatniczej	dzień obciążenia rachunku podatnika (płatnika)
przelew	z rachunku założonego w banku, instytucji kredytowej, unijnej instytucji płatniczej, niemającej siedziby lub oddziału na terytorium Polski	dzień obciążenia rachunku podatnika (płatnika), pod warunkiem, że wpłacana kwota zostanie uznana na rachunku bankowym urzędu skarbowego do końca następnego dnia roboczego po złożeniu zlecenia płatniczego⁽^⁾ - w razie przekroczenia tego terminu, za termin zapłaty uważa się dzień uznania kwoty na koncie urzędu skarbowego () termin ten może zostać przedłużony o jeden dzień roboczy w przypadku złożenia zlecenia płatniczego w postaci papierowej

**Sankcje karne skarbowe za niewpłacenie podatku w terminie**
Czyn zabroniony	Kara
niewpłacanie podatku w terminie przez podatnika (art. 57 § 1 K.k.s.)	grzywna od 175 zł do 35.000 zł^(*)
niewpłacenie w terminie przez płatnika pobranego podatku	wykroczenie skarbowe (art. 77 § 3 K.k.s.)	grzywna od 175 zł do 35.000 zł^(*)
	przestępstwo skarbowe (art. 77 § 1 K.k.s.)	grzywna od 583,30 zł do 16.799.040 zł^(*) albo pozbawienie wolności do 3 lat, albo obie te kary łącznie